سایت مرجع دانلود پایان نامه - تحقیق - پروژه

«اگر گفته شد برگردید، برگردید» نه اینکه طبق معمول اکثریت جامعه ما اگر به کسی گفته شد، الآن برای پذیرائی آمادگی لازم را نداریم و بعداً خدمت می رسیم، بدش بیاید و ای بسا منجر به قهر و کینه شود. و در آخر آیه که خداوند می فرماید: «این برای شما بهتر است» از روی حکمت است چرا که همه می دانیم گاهی ممکن است چیزی برای پذیرائی در خانه نباشد یا لباس و وضع صاحب خانه مناسب نباشد و یا وضع خانه بهم ریخته باشد و یا علتهای دیگر… که نباید کسی که می خواهد وارد شود، بدش بیاید و مثل بعضی ها حساس شده، از درز در نگاه کند و یا گوش بایستد و سعی کند از اسرار خانه (در حالی که صاحب خانه نمی خواهد از اسرارش کسی آگاه شود) سر در بیاورد. حتی موقع در زدن، نباید رو به روی در بایستد.
آیه سوم: آیه ۱۲ سوره حجرات: خداوند در این آیه می فرماید: «ای اهل ایمان از بسیاری از پندارها (ظن ها) در حق یکدیگر اجتناب کنید که برخی ظن و گمان ها معصیت است و نیز هرگز از حال درونی هم تجسّس نکنید. این آیه نیز حرمت مسکن و منع تجسس را می رساند. مفسّرین در تفسیر این آیه می گویند: با این آیه، اسلام می خواهد مردم در زندگی خصوصی خود از هر نظر در امنیت باشند چون اگر اجازه داده شود هر کس به جستجوگری و تفتیش در مورد دیگران اقدام نماید، حیثیت و آبروی مردم لکه دار می شود، جهنّمی به وجود می آید که همه افراد اجتماع در آن معذّب خواهند بود. همین مفسّرین گمان بد را سرچمشه تجسّس و تجسّس را موجب افشای عیوب و اسرار پنهانی و آگاهی بر این اسرار پنهانی را موجب غیبت می دانند که اسلام از معلول و علت همگی نهی کرده است.[۹۸]
آیه چهارم: آیه ۸۰ سوره نحل: در این آیه آمده است: «خداوند برای سکونت دائم شما منزلهایتان را مقرّر داشت» ذات مسکن و مأوای انسان نیز به دلیل اینکه وسیله ای برای قرب به خداست، خود مکانی مقدس محسوب می شود و خداوند نیز به مکان های مقدّس، بیت و خانه اطلاق کرده است مثل بیت الحرام، بیت العتیق و… . همچنین در سوره آل عمران آیه ۹۶ آمده استُ: «همانا نخستین خانهای که برای مردم بپا شد آن است که در مکّه است فرخنده ای و هدایتی برای جهانیان» همان طور که ملاحظه می شود در این دو آیه خداوند برای خانه حرمت ویژه ای قائل است همچنان که بیت الحرام مهمترین خانه ای است که در آن حرمت فرد حفظ شده و خداوند آنجا را خانه حرمت و احترام و همچنین برای نگهبانی ایمان و حفظ مصالح امور دین و دنیای مسلمانان قرار داد.

۲- روایات:

علاوه بر قرآن، در سنت پیامبر۶ و ائمه اطهار: نیز بر حرمت مسکن افراد تأکید شده است. در کتاب «من لا یحضره الفقیه» حدیثی از پیامبر اکرم۶ در قسمت «مناهی النّبی» آمده است:
«و نهی۶ أن یطّلع الرَّجل فی بیت جاره و قال۶ – مَن نظر الی عوره اخیه المسلم او عوره غیر اهله متعمّداً أدخُلُه الله تعالی مع المنافقین الّذین کانوا یبحثون عن عورات الناس و لم یخرج من الدُّنیا حتّی یفضحه الله الاّ أن یتوب».[۹۹]
آن حضرت نهی فرمودند از اینکه مردی در خانه همسایه اش سرک بکشد و فرمودند هر کس به ناموس برادر مسلمانش یا به ناموس کسی غیر از خانواده اش عامدانه نگاه کند خدای تعالی او را در زمره منافقان قرار می دهد که از نوامیس مردم جستجو می کند [چنین کسی] از دنیا بیرون نمی رود تا اینکه رسوا گردد مگر اینکه توبه کند. در این روایت تجسّس عامدانه در خانه افراد و پیگیری عیوب آنان را از صفات منافقین خوانده و همگان را از این کار نهی فرموده است.
همچنین روایت دیگری نیز وجود دارد که در مورد مصونیت مسکن و پذیرش حق خلوت است. این روایت که در مورد خلیفه دوم صادر شده بدین صورت است که عمر شبی را به گشت زنی در مدینه مشغول بود که در برابر خانه ای، صدای زن و مردی همراه با آواز و عیش و طرب شنید وی به شک افتاد و از دیوار خانه بالا رفت و وارد خانه شد و زن و مردی را دید که در جلوی آن ها ظرف شرابی قرار داشت. خلیفه خطاب به آن مرد گفت: ای دشمن خدا، آیا فکر می کنی خداوند کارت را مخفی نگه می دارد در حالی که به معصیت او مشغولی؟ آن مرد گفت: ای خلیفه اگر من یک معصیت کردم تو ۳ معصیت مرتکب شده ای، چون خداوند در قرآن فرموده است، تجسّس نکنید و تو تجسّس کردی، فرموده است تا از اهل خانه اجازه نگرفتید وارد نشوید و وقتی وارد شدید سلام کنید، تو بدون اجازه وارد شدی و سلام هم نکردی. سرانجام عمر آنها را رها کرد و رفت.[۱۰۰]
جابر بن عبدالله انصاری می گوید: روزی پیامبر۶ می خواست به خانه حضرت فاطمه۳ تشریف ببرد، من نیز با آن حضرت بودم، وقتی به دم در رسید، دستش را روی در گذاشت و فرمود: السلام علیکم. حضرت فاطمه۳ عرض کرد: علیکم السلام یا رسول الله. فرمود: آیا اجازه هست داخل شوم؟ عرض کرد: بفرمائید: فرمود: آیا کسی که با من هست هم وارد شود؟ عرض کرد: اجازه بدهید سرم را بپوشانم. پس پیامبر۶ دوباره فرمود: اجازه هست خود و همراهم وارد شویم؟ عرض کرد: آن شخص کیست؟ فرمود: جابر. عرض کرد: بفرمائید.[۱۰۱]
حدیثی از امام صادق۷ روایت شده که فرمودند:
«انّ رُجَلاً اطّلع من خلل حجره رسول الله۶ – بجاء رسول الله۶ – بمشقصٍ لیفقأ عینه فوجده قد إنطلق فقال رسول الله۶ – ای خبیث امّا و الله لو ثبت لی لفقأت عینیک»[۱۰۲]
مردی از شکاف حجره رسول خدا۶ – جاسوسی می کرد و خبرجویی می نمود پس آن حضرت با انبری آمدند تا چشم او را درآورند و دریافتند که او می گریزد پس حضرت فرمودند: ای خبیث! به خدا سوگند اگر سر جای خود ایستاده بودی، چشمت را درمی آوردم.
حضرت علی۷ در مذمّت تجسّس از خانه مردم می فرماید:
«وارد هیچ خانه ای نشوید مگر از درب آن پس اگر کسی از غیر از درب وارد شود دزد و سارق نامیده می شود.»[۱۰۳]
در صحیح بخاری هم قریب همین مضمون آمده است:
«عَن انس… انَّ رجلاً اطّلع مِنْ بعض حُجَر النّبی فقام الیه النبی۶ بمشقصٍ او بمشاقِصَ فکأنی انظر الیه یختل الرجل لیطعنه»[۱۰۴]؛
از انس روایت شده مردی در بعضی از حجره های پیامبر۶ دزدکی سرک می کشید، پس آن حضرت با وسیله تیزی (کارد) به سراغ او رفتند و مخفیانه به او نزدیک شدند تا به او زخم وارد کنند.
روایت دیگر نیز از صحیح بخاری از ابن شهاب روایت شده که سهل بن ساعدی به او خبر داد که:
«اطّلع رجل من حجرٍ فی حجره النبیّ۶ – معه – مدریّ یحکُّ بها رأسَهُ فقال: لو اَنّی اعلم انْ تنتظر لطعنْتُ به فی عینیک: انّما جُعِلَ استئذان اجل النظر»[۱۰۵]؛
«مردی از سوراخ درب خانه رسول خدا۶ نگاه می کرد به همراه آن حضرت وسیله تیزی بود که با آن سر مبارک خود را اصلاح می نمودند پس هنگامی که حضرت او را دیدند فرمودند: اگر می دانستم که منتظر من می مانی با این وسیله چشمت را مجروح می ساختم (آن گاه) فرمودند قبل از نگاه کردن، اذن گرفتن واجب شده است.»
با توجه به این احادیث می توان به اهمیت ویژه ای که پیامبر۶ و ائمه معصومین: به مسکن و خلوت افراد قائل بودند پی برد و نیز می توان استنباط کرد که حق زندگی، بدون مداخله دیگران، برای خود زیستن و به دور از آزار دخالت و تجاوز دیگران بودن است مگر در مواردی که مداخله به دلیل ضرورت های قانونی زندگی اجتماعی تجویز شده باشد.

۳- قاعده فقهی لاضرر:

قاعده لاضرر مهم ترین قاعده فقهی برای نفی تعدی به حریم خصوصی اشخاص می باشد زیرا خانه و مسکن مردم، حریم شخصی زندگی آنهاست و این حریم نباید با ورود بی اجازه اشخاص، شکسته شود این یک درس آموزنده زندگی اجتماعی است که آئین اسلام به مسلمانان آموخته است. این قاعده برگرفته از حدیثی از پیامبر اکرم۶ است که امام باقر۷ آن را نقل می کند. مرحوم کلینی در کتاب کافی از ابن مسلکان از زُراره نقل می کند که امام باقر۷ فرموده است: در زمان رسول الله۶ سمره بن جندب در جوار خانه مردی از انصار، درخت خرمایی داشت که راه رسیدن به آن از داخل ملک آن مرد انصاری می گذشت. سمره برای سرکشی از آن درخت، بارها سرزده وارد ملک مرد انصاری می شد و بدین ترتیب باعث مزاحمت خانواده او می گردید تا اینکه عرصه بر صاحبخانه تنگ شد و به سمره گفت تو بدون اعلام و اطلاع وارد منزل من می شوی در حالی که ممکن است اعضای خانواده ام در وضعیتی باشند که تو نباید آنها را ببینی از این رو، بعد از این هنگام عبور، اعلام کن و اجازه بخواه تا اهل خانه ام مطّلع شوند. سمره گفت: من از میان خانه تو به سراغ باغ خودم میروم و چون حق عبور دارم لزومی به اعلام و اخذ اجازه نمی بینم. مرد انصاری مجبور شد به رسول خدا۶ شکایت کند. حضرت۶ به سمره گفت بعد از این به هنگام عبور، حضور خودت را اعلام کن. سمره گفت: این کار را نخواهم کرد. حضرت۶ فرمود: از این درخت دست بردار. و به ازای آن درخت دیگری با این اوصاف به تو می دهم. سمره قبول نکرد. آن گاه حضرت فرمود در مقابل آن درخت ده درخت بگیر و دست از آن بردار و سمره باز هم قبول نکرد. پس حضرت فرمودند: دست از درخت بردار و به جایش در بهشت یک درخت خرما به تو خواهم داد. امّا آن ملعون باز هم نپذیرفت تا اینکه رسول خدا۶ فرمود: «انّک رجلٌ مضارٌ و لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام»؛ «تو مرد ضرر زننده ای هستی و در اسلام کسی مجاز نیست به دیگری ضرر بزند.» بعد از آن دستور داد آن درخت را کندند و نزد سمره انداختند.[۱۰۶]
در آثار فقهی نیز برخی فقها در تفسیر روایت «سمره بن جندب» و حدیث «لا ضرر و لا ضِرار فی الاسلام» از تعارض حقوق معنوی و حقوق مادی سخن به میان آورده اند و در مقام طرح یک ضابطه اعلام کرده اند که حقوق وابسته به شخصیت (حق بر ناموس و شرف) بر حقوق مادی (نظیر حق مالکیت) ترجیح دادند.[۱۰۷]
متفاهم عرفی از ورود و دخول در منزل، شامل ابزارهای جدید که مصادیقی عرفی از اطّلاع از وقایع درون منزل محسوب می شود نیز هست بنابراین آیه ۲۷ سوره نور شامل دوربین های مداربسته و مانند آن نیز می شود چون این نیز نوعی اطلاع بدون اجازه از درون منزل است. هر نوع اطلاع گیری از درون منزل به طور مستقیم یا با ابزارهای جدید در صورتی که بدون اذن باشد مشمول این حکم است.

ب) حمایت از مسکن در قوانین ایران

۱) قانون اساسی:

«در اصل ۲۲ قانون اساسی، مسکن افراد صریحاً مصون از تعرض اعلام شده است. در اصل ۲۲ آمده است: «حیثیت، جان، مال، حقوق و مسکن و شغل افراد مصون از تعرض است.

۲) قانون مجازات اسلامی:

علاوه بر قانون اساسی در قانون مجازات اسلامی نیز موادی وجود دارد که به حمایت از مسکن افراد پرداخته و ناقضان مسکن را مستوجب مجازات اعلام کرده است. برای مثال ماده ۵۸۰ ق.م.ا مقرر می دارد: «هر یک از مستخدمین و مأمورین قضایی یا غیر قضایی یا کسی که خدمت دولتی به او ارجاع شده باشد بدون ترتیب قانونی به منزل کسی بدون اجازه و رضای صاحب منزل داخل شود به حبس از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد مگر اینکه ثابت نماید به امر یکی از رؤسای خود که صلاحیت حکم را داشته است و مُکره به اطاعت امر او بوده، اقدام کرده است که در این صورت مجازات مزبور در حق آمر، اجرا خواهد شد و اگر مرتکب یا سبب وقوع جرم دیگری نیز باشد مجازات آن را نیز خواهد دید و چنانچه این عمل، در شب واقع شود مرتکب یا آمر به حدّ اکثر مجازات محکوم خواهد شد».
ماده ۶۹۴ نیز اعلام می کند: «هر کس در منزل یا مسکن دیگری به عنف یا تهدید وارد شود به مجازات از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد و در صورتی که مرتکبین دو نفر یا بیشتر بوده و لااقل یکی از آنها حامل سلاح باشد به حبس از یک تا ۶ سال محکوم خواهند شد».
و بالأخره ماده ۶۹۲ می گوید: «هرگاه کسی ملک دیگری را به قهر و غلبه تصرف کند علاوه بر رفع تجاوز به حبس از ۳ ماه تا ۱ سال محکوم خواهد شد».

۳) قانون آئین دادرسی کیفری:

در میان قوانین دادرسی، قانون آئین دادرسی کیفری در مقایسه با سایر قوانین (آئین دادرسی مدنی، اداری، انضباطی) اهمیت بیشتری دارد، زیرا این قانون بیش از سایر قوانین آئین دادرسی، قدرت حکومت و مأموران دولت را در تعرض به حقوق و آزادیهای فردی و اجتماعی محدود می کند.
ماده ۹۶ این قانون به حمایت از مسکن افراد می پردازد و می گوید: تفتیش و بازرسی منازل، اماکن و اشیاء، در مواردی به عمل می آید که حسب دلایل، ظن قوی به کشف متّهم یا اسباب و آلات و دلایل جرم، در آن محل وجود داشته باشد».
بر اساس ماده ۹۷ این قانون: «چنانچه تفتیش و بازرسی، با حقوق اشخاص مزاحمت نماید، در صورتی مجاز است که از حقوق آنها مهم تر باشد». لذا در تلاقی حق فرد با حق جامعه و یا حق اشخاص ثالث، وجود ضرورت، اولویت، لازمه امر است که البته هرچند معیار عینی توسط قانون گذار برای این امر تعیین نگردیده ولی به هر حال تشخیص آن با مقام قضایی می باشد.

ج) حمایت از مسکن در اسناد بین المللی:

۱) میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی:

۲) اعلامیه جهانی حقوق بشر

۳) فرمان هشت ماده ای امام خمینی

۱- ماده ۱۷ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی به حق حریم خصوصی پرداخته و سعی کرده است که با اعلامیه جهانی حقوق بشر همسو و همگام باشد. ماده مذکور می گوید: «۱- در زندگی شخصی، خانواده، منزل یا ارتباطات، هیچ کس نباید خودسرانه یا غیر قانونی مداخله شود یا آسیب و لطمه غیر قانونی به آبرو یا حیثیت او وارد آید».
«۲- هر کس در برابر چنین تعرض یا آسیبی حق دارد از حمایت های قانونی برخوردار شود.»[۱۰۸]
۲- اعلامیه جهانی حقوق بشر: در ماده ۱۲ اعلامیه جهانی حقوق بشر صریحاً به احترام به حریم خصوصی اشخاص اشاره شده است در این ماده آمده است: احدی در زندگی خصوصی، امور خانوادگی، اقامتگاه یا مکاتبات خود نباید مورد مداخله های خودسرانه واقع شود و شرافت و اسم و رسمش نباید مورد حمله قرار گیرد. هر کس حق دارد که در مقابل این گونه مداخلات و حملات، مورد حمایت قانون واقع شود.[۱۰۹]
مشاهده می شود که در ماده مذکور، مداخله در حریم خصوصی اشخاص، خانواده، مسکن و ارتباطات آنها در صورتی که این مداخله خودسرانه یا غیر قانونی باشد ممنوع اعلام شده است.
اعلامیه اسلامی حقوق بشر نیز در ماده ۱۸ (ج) خود تصریح می کند: «مسکن در هر حالی حرمت دارد و نباید بدون اجازه ساکنین آن یا به صورت غیر مشروع وارد آن شد و نباید آن را خراب یا مصادره کرد یا ساکنینش را آواره نمود.[۱۱۰]
۳- حمایت از مسکن در فرمان ۸ مادهای حضرت امام خمینی:
حضرت امام خمینی(ره) نیز در ماده ۶ فرمان هشت مادهای خود، منزل افراد را مصون از تعرض اعلام کرده است.
در این ماده آمده است:
«هیچ کس حق ندارد به خانه یا مغازه و یا محل کار شخصی بدون اذن صاحب آن ها وارد شود یا به نام کشف جرم یا ارتکاب گناه، تعقیب و مراقبت نماید و یا نسبت به فردی اهانت نموده و اعمال غیر انسانی – اسلامی مرتکب شود یا به تلفن یا نوار ضبط صوت دیگری به نام کشف جرم یا کشف مرکز گناه گوش کند، تمام این ها جرم و گناه است و بعضی از آنها چون اشاعه فحشاء از گناهان بسیار بزرگ است و مرتکبین هر یک از امور فوق، مجرم و مستحق تعزیر شرعی هستند و بعضی از آنها موجب حدّ شرعی می باشد.»[۱۱۱]