بین شب و خواب، تناسب وجود دارد.
معنی بیت: فلک که در کمین تو مانند دزدی نشسته، قصد خالی کردن کیسه وجود و عمر تو را از گوهرهای ناب معنوی دارد، اما تو در خواب غفلت فرو رفته ای و از قصد او آگاه نیستی.
۱۹)به حرب تو شب دیجور، دیلمی کله است به جای حربه به دست اندرون گرفته شهاب
دیجور: تاریک.
دیلم: دیلمان، نام شهری است از گیلان و موی مردم آنجا پیچیده و مجعد می باشد و بیشتر حربه ایشان تبر هیزم شکنی و زوبین است که نیزه کوچک باشد (لغت نامه).
دیلمی کله: (فعل مرکب)، دیلم کله: با کلاه دیلمی، که کلاهی چون دیلمان دارد:
حربه شام دیلمی کله را روشنی در سنان نبایستی
(مجیر بیلقانی)
دیلم کله (فعل مرکب): که کلاه دیلمی بر سر داشته باشد، با کلاهی چون کلاه دیلمان:
دیلم کلهیم دلستان بود در جمله جهان ورا نشان بود
(نظامی)
در بیت زیر، از تعبیر «شام» که تاریکی و سیاهی است و بعد صفت مشکبوی که وصف موی معشوق است. برمی آید که به معنی کسی است که موی و زلف او همچون دیلمان است:
شام دیلم کله که چاکر تست مشکبو از کیائی در تست
(نظامی، هفت پیکر،ص ۱۲به نقل از لغت نامه)
حربه (اسم عربی): آلت و ابزار چنگ، شمشیر، کارد، دشنه، خنجر، جمع: حراب (فرهنگ لغات و تعبیرات)
شهاب: مفرد شهب: شهب، احجار سماوی هستند که در اطراف خورشید حرکت می کنند و به علت سردی و انجماد در نور خورشید می درخشند، ولی به سبب کوچک بودن، آنها را نمی توان دید مگر مواقعی که وارد هوای زمین می شوند. به این باور که شهب در آسمان برای منع ورود شیاطین به حرکت درمی آیند. قرآن کریم در دو جا اشاره می کند ] که به ذکر یکی از آنها اکتفا می شود[.
سوره حجر: «ولقد جعلنا فی السماء بروجا و زیناها للناظرین و حفظناها من کل شیطان رجیم، الا من استرق السمع فاتبعه شهاب مبین». (آیات ۱۶-۱۷-۱۸)(فرهنگ اصطلاحات نجومی).
ترجمه: و هر آینه در آسمان برجهایی پدید کردیم و آن را از بهر بینندگان بیاراستیم؛ و آن را از {ورود} هر شیطان رانده شده ای نگاه داشتیم؛ مگر آنکه دزدانه سخنی بشنود، که شهابی روشن و آشکار دنبالش کند.
بین حرب و حربه جناس زاید (مذیل) وجود دارد.
شب از لحاظ سیاهی به دیلمی ها که مجعد و سیه چرده بودند تشبیه شده است (تشبیه مضمر).
توضیح: شب دیجور فاعل است و یا اینکه فلک (در بیت قبل) فاعل بیت است.
معنی بیت: شب تاریک (و یا فلک در شب تاریک) با گذاشتن کلاهی چون کلاه دیلمیان بر سر (اشاره به موی و زلف سیاه دیلمیان) و تاریکی شب، به جنگ تو شتافته است و به جای دشنه جنگ، شهاب سنگ به دست گرفته است. (گذشت شب وروز عمر تو را به فنا می برد).
۲۰)بده عنان قناعت اگر همی خواهی که پای بوس خسیسان شوی بسان رکاب
عنان دادن به کسی: کنایه از: اختیار دادن به کسی، عنان رها کردن (فرهنگ کنایات، ثروت).
عنان قناعت: اضافه استعاری.
بین پای و رکاب و عنان (اسب) تناسب وجود دارد.
توضیح: در نسخه بدل به جای اگر همی خواهی «زدست اگر خواهی» آمده است که مناسبت بیشتری دارد و با پا که در مصرع دوم آمده مناسبتر است.
معنی بیت: اگر می خواهی مانند رکاب (حلقه ی آهنی دو سوی زین اسب) پای بوس افراد پست و ناکس باشی، عنان اختیار قناعت و خرسندی را از دست خود رها کن و حریص مال دنیا مباش.

۲۱)چهار طاق فلک بی طناب از آن ماندست که در گلوی تو کرد ای سلیم قلب طناب

چهار طاق فلک: آسمان گنبدی شکل (فرهنگنامه شعری)
نوعی حسن تعلیل در بیت وجود دارد.
توضیح: بیت اشاره دارد به شکل ظاهری فلک که قدما تصور می کردند که مانند خیمه یا سقفی است که بی ستون مانده. همچنین اشاره است به «الله الذی رفع السموات بغیر عمد ترونها» (سوره ۱۳، آیه ۲).
«خلق السموات بغیر عمد ترونها….» (سوره ۳۱، آیه ۱۰).
معنی بیت: ای مرد ساده دل! که زود فریب جهان را می خوری. طاق و طارم این فلک که مانند سقف خیمه ای چهار طاق است، از آن روی بی طناب پابرجا مانده که برای به دار کشیدن تو طناب در گلو افکنده است.
۲۲)چو گردنا بشود گوشمال خورده دهر کسی که بیهده گردن کشی کند چو رباب
گردنا:  قصیده ی ۲، بیت ۱۵٫ گوشه ی عود و رباب و امثال آنرا نیز گفته اند که تار بر آن بندند و بگردانند تا ساز آهنگ شود (برهان).
توضیح: اشاره به شکل ظاهرِ ساز رباب دارد که دارای گردن دراز و نیز مانند ساز گردنا، سازی به کوکها و تارهای مختلف، که برای کوک کردن آن، کوک آنرا می پیچانند و گوشمال کردن ساز کنایه از پیچاندن کوک آن است.
معنی بیت: کسی که در این دنیا مانند ساز رباب، گردنکشی و جباری می کند و سر به عصیان برمی دارد، مانند ساز گردنا، از دهر و زمانه گوشمالی می بیند.
۲۳)مخور لعاب دهن تا به نان کس چه رسد که کرم پیله بمیرد به عاقبت ز لعاب
لعاب: آب دهن و آب هر چیزی که غلظت و چسبندگی دارد (غیاث).
کرم پیله: کرم ابریشم: نوزاد کرمی شکل پروانه کرم ابریشم است که پس از خروج از تخم به صورت کرمی می باشد که در سطح شکمی دارای اندامهای ظریف کوچک متعددی است و از برگ درخت توت تغذیه می کند… پس از آنکه نموش به حد معینی می رسد دور خود پیله می کند و در درون آن دگردیسی می یابد و پس از تبدیل به پروانه، پیله را سوراخ کرده از آن خارج می شود (معین).
کرم پیله بمیرد… ز لعاب: کرم ابریشم از لعاب دهن خود به دور خود پیله می تند و عاقبت می میرد و آن پیله به صورت کفنی سفید برای او درمی آید.
معنی بیت: قناعت گزین به گونه ای که حتی آب دهان خود را نیز فرو مده (اغراق برای رساندن کمال قناعت)، چه برسد به اینکه از مردمان دیگر طلب نان کنی، زیرا کرم پیله که از لعاب دهن خویش به گرد خود پیله می تند، عاقبت در تنگنای آن پیله می میرد و (شاعر با تصویری عینی از کرم پیله، مرگ کرم پیله و نابودی انسان را در اثر حریص بودن و از کف نهادن قناعت می داند).
۲۴)ز ژنده جوی صفا کافتاب کم تابد چو ابر بر خشن آسمان زند سنجاب
ژنده: کنایه از درویش.
صفا:  رک قصیده ۱، بیت ۱٫
کم تابد: نتابد، نمی تابد.
خشن: گیاهی باشد که از آن جامه بافند و فقیران و درویشان پوشند و جامه ساخته شده از خشن:
برکش میخ غم زدل پیش که صبح برکشد این خشن هزار میخ از سر چرخ چنبری
(تعلیقات دیوان مجیر)
در این بیت مجیر، خشن {هزار میخ} آسمان کنایه از آسمان پر ستاره است(تعلیقات دیوان مجیر).