سایت مرجع دانلود پایان نامه - تحقیق - پروژه

پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد «M.Sc.»

گرایش: زراعت

عنوان:

ارزیابی کشت مخلوط جو و نخود به عنوان محصول علوفه ای در شرایط آب و هوایی بروجرد

 استاد راهنما:

دکتر امین فرنیا

استادان مشاور:

۱٫ دکتر پیام پزشکپور 

۲٫ مهندس عزت‌ا. نبات

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

فهرست مطالب:

چکیده .

فصل اول : کلیات

۱-۱٫ مقدمه . ۱

۱-۲٫ اهداف تحقیق ۳

۱-۳٫ بیان مسئله ۳

۱-۴٫ فرضیه های تحقیق ۹

۱-۵٫ اهمیت تحقیق. ۱۲

فصل دوم : بررسی منابع

۲-۱٫ تراکم گیاهی ۱۴

۲-۲٫ تراکم و عملکرد ۱۸

۲-۳٫ اثر تراکم بر عملکرد و اجزای عملکرد ۲۴

۲-۴٫ اجزای عملکرد . ۳۵

۲-۵٫ عملکرد بیولوژیک . ۳۸

۲-۶٫ وزن هزاردانه . ۳۹

۲-۷٫ ارتفاع بوته ۴۰

۲-۸٫ تعداد سنبله ۴۱

۲-۹٫ تعداد دانه در سنبله ۴۲

۲-۱۰٫ شاخص برداشت ۴۲

۲-۱۱٫ کشت مخلوط ۴۳

فصل سوم : مواد و روش‌ها

۳-۱٫ مشخصات اقلیمی و زراعی منطقه اجرای طرح . ۴۵

۳-۲٫ فیزیوگرافی،زمین شناسی،بافت خاک ۴۶

۳-۳٫ مشخصات آماری طرح آزمایشی ۴۷

۳-۴٫ طرح آزمایشی و عملیات زراعی . ۴۷

۳-۵٫ صفات مورد بررسی و نحوه اندازه گیری آنها ۵۰

۳-۶٫ روش های تجزیه آماری طرح . ۵۴

فصل چهارم : نتایج و بحث

۴-۱٫ ارتفاع بوته ۵۷

۴-۲٫ علوفه تر و خشک مخلوط پایان رشد رویشی. ۶۵

۴-۳٫ عملکرد بیولوژیک. ۷۱

۴-۴٫ غلاف و سنبله در بوته. ۸۱

۴-۵٫ وزن هزار دانه. ۹۳

۴-۶٫ عملکرد دانه. ۱۰۰

۴-۷٫ شاخص برداشت . ۱۰۷

۴-۸ . نسبت برابری زمین. ۱۱۵

۴-۹٫ ضرایب همبستگی. ۱۲۴

فصل پنجم : نتیجه‌گیری و پیشنهادات

نتیجه‌گیری کلی . ۱۳۱

پیشنهادات ۱۳۳

پیوست‌ها .

منابع و مأخذ

فهرست منابع فارسی .

فهرست منابع غیرفارسی .

چکیده انگلیسی .

چکیده:

این تحقیق در سال زراعی ۱۳۸۸-۱۳۸۹ به ارزیابی کشت مخلوط جو و نخود به عنوان محصول علوفه ای در شرایط آب و هوایی بروجرد به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کاملا تصادفی  در چهار تکرار به مدت یکسال زراعی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی بروجرد اجرا شد. در این بررسی ۲ تیمار تراکم با سه سطح: برای نخود ۵۰ کیلوگرم و برای جو ۱۵۰ گیلوگرم (کم) ،  برای نخود ۷۵ کیلوگرم و برای جو ۲۲۵ کیلوگرم (متوسط) ، برای نخود ۱۰۰ کیلو گرم و برای جو ۳۰۰ کیلوگرم (زیاد)  تیمار اول و تیمار دوم نسبت های مختلف اختلاط دو گیاه در پنج ترکیب کاشت بودند که شامل :M1  = تک کشتی۱۰۰% جو،   M2= 75% جو+۲۵%نخود،   M3= 50% جو+۵۰% نخود، M4 = 25 % جو+ ۷۵% نخود،  M5 = تک کشتی ۱۰۰% نخود  بودند. جهت بررسی کمی علوفه در مرحله آغاز سنبله دهی جو اندازه گیری هایی انجام گرفت و عملکرد علوفه نخود، عملکرد علوفه جو، عملکرد علوفه مخلوط اندازه گیری شد . صفات مورفولوژیک شامل ارتفاع بوته، تعداد سنبله در جو، تعداد دانه در سنبله، تعداد شاخه در نخود و اجزای عملکرد نخود شامل تعداد شاخه فرعی، تعداد غلاف در بوته، تعداد غلاف پر، وزن هزار دانه ، عملکرد دانه جو ، عملکرد کل ، ماده خشک ، نسبت برابری زمین، شاخص برداشت، محاسبه گردید . این طرح در شرایط دیم به اجرا درآمد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که کشت مخلوط دو گیاه عملکرد دانه کمتری نسبت به شاهد یا کشت خالص گیاه دارد. اما مخلوط علوفه عملکرد بیشتری نسبت به شاهد یا تک کشتی رایج دارد. همچنین کشت مخلوط باعث کاهش هزینه های نهاده های مصرفی در کشاورزی می گردد و با محیط زیست سازگاری خوبی دارد.

فصل اول: کلیات

۱-۱- مقدمه

امروزه بسیاری از کشورها در مناطق آسیایی، آفریقایی و آمریکای جنوبی با کمبود مواد غذایی مواجه می باشند. بعضی کشورها در راستای تامین امنیت غذایی تاکید بر نیل به خودکفایی با خوداتکایی خصوصا در زمینه محصولات اصلی دارند و بعضی از کشورها با واردات مواد غذایی تلاش بر تامین امنیت غذایی خود دارند. به طور کلی امنیت غذایی به معنای فعلیت یافتن چهار اصل مهم زیراست:

۱- فراهم بودن غذا : یعنی هر کشوری باید قادر باشد غذای کافی برای جمعیت موجود و در حال رشد خود تامین نماید.

۲- ثبات و پایداری غذا : یعنی اینکه غذای فراهم شده بطور مداوم تهیه گردد.

۳- قابل دسترس بودن غذا : یعنی اینکه غذای فراهم شده در هر زمانی و در هر مکانی در بازار وجود داشته باشد و مردم از نظر اقتصادی و فیزیکی قادر به تهیه آن باشند.

۴- سلامت غذا : یعنی غذا به طور سالم و بهداشتی تهیه و در اختیار مردم قرار گیرد (کمالزاده ، ۱۳۸۲).

جمعیت جهان از سه میلیارد نفر در سال ۱۹۶۰ به شش میلیارد نفر در سال ۲۰۰۰ افزایش یافته و در حال حاضر نیز سالانه ۹۰ میلیون نفر به جمعیت کره زمین افزوده می شود. در آسیا نسبت اراضی کشاورزی به جمعیت در مقایسه با چهل سال قبل به نصف کاهش یافته است. در حال حاضر در کشورهای توسعه یافته به کیفیت مواد غذایی اهمیت بیشتری داده می شود زیرا مصرف بیش از حد کودهای ازته در کشت سبزی و صیفی منجر به تجمع نیترات در محصول شده و یا در گوشت مواد هورمونی و آنتی بیوتیکی برای سلامتی انسان مضر تشخیص داده شده است (سماوات ، ۱۳۸۲).

بیش از دو سوم جمعیت جهان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند و متجاوز از ۵۰ درصد این جمعیت فقر غذایی دارند. کشاورزی، مواد غذایی را به صورت مستقیم از طریق فرآورده‌های گیاهی که شامل ۸۰ درصد است یا به صورت غیر مستقیم از طریق فرآورده‌های دامی که شامل ۲۰ درصد است در اختیار انسان قرار می‌دهد. آن چه علم کشاورزی بخصوص زراعت عهده‌دار آن است عبارت از تولید محصول زیادتر و با کیفیت بهتر که بتواند جواب‌گوی ازدیاد جمعیت باشد (نور محمدی و همکاران، ۱۳۷۶).

یکی از راههایی که برای افزایش تولید محصولات کشاورزی پیشنهاد شده افزایش عملکرد در واحد سطح است. بنابراین تغییر تراکم بوته و نحوه توزیع گیاهان در واحد سطح می‌تواند در عملکرد موثر باشد (براری ، ۱۳۷۵).

تراکم نامناسب گیاهی می‌تواند رطوبت خاک را در اوایل فصل رشد تخلیه و موجب مواجه شدن گیاهان با تنش خشکی در دوران رشد زایشی شود. به همین دلیل استفاده از گونه گیاهی مناسب و شناخت تراکم مطلوب گیاهان و ارقام سازگار با این مناطق از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار می‌باشند. میزان سازگاری و پایداری عملکرد گیاهان زراعی به شرایط محیطی متفاوت است و به ارقامی سازگار اطلاق می‌شود که در طیف وسیعی از شرایط محیطی، توان ژنتیکی عملکرد بالا و پایداری از خود نشان می‌دهد (کانونی و همکاران ، ۱۳۷۹).

۲-۱- اهداف تحقیق

در دنیای جدید روند کشت و کار محصولات زراعی بتدریج از اصول اکولوژیک خارج شده و به سمت دیدگاه های اقتصادی پیش می رود که این امر منجر به تخریب منابع طبیعی و کاهش کارآیی انرژی می شود (عباسی ، ۱۳۸۳). استفاده نا کافی و غیر متعادل از کودهای شیمیایی در آسیا سبب شده که برخی از مواد غذایی اراضی کشاورزی تخلیه گردد و این عامل سبب کاهش توان تولید و حاصلخیزی خاک شده است. بطوریکه بین سالهای ۱۹۴۵ الی ۱۹۹۰ تخلیه عناصر غذایی از خاک سبب گردیده ۶/۴ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی به میزان کم و ۹ میلیون هکتار به میزان متوسط و یک میلیون هکتار از اراضی شدیدا تخریب گردد. با رشد جمعیت شهری عناصر غذایی به میزان بیشتری از چرخه طبیعت خارج می شود ، بطوریکه در مقیاس جهانی حدود ۱۷۵ میلیون تن  N+P+K سالانه از خاک توسط محصول خارج می گردد. اگر جمعیت شهر نشینی ۵/۴۷ درصد باشد در این حالت ۸۳ میلیون تن  N P K  از چرخه غذایی خارج می گردد. در سال های اخیر در ایران توجه زیادی به مصرف متعادل کودهای شیمیایی شده است (ملکوتی ، ۱۳۸۲). کشاورزی پایدار یک روش تولید مواد غذایی است که از نظر محیطی ، اقتصادی و اجتماعی از ثبات کلی برخوردار است. در چنین سیستمی به انسان و فعالیت های کشاورزی او به عنوان اجزا و اعمالی از یک اکوسیستم طبیعی و یا یک اکوسیستمی که به موازات اکوسیستم طبیعی عمل می کند، مورد توجه قرار می گیرد (بیابانی ، ۱۳۷۸).

۳-۱- بیان مسأله

کشور ایران در حالیکه مساحتی حدود ۱۶۵ میلیون هکتار دارد ولی برابر اعلام وزارت جهاد کشاورزی ۱۱۴ میلیون هکتار آن برای کشاورزی مناسب نبوده و مساحتی حدود ۵۱ میلیون هکتار قابل کشت و زرع مناسب برای کشاورزی می باشد. از این مقدار حدود ۱۹ میلیون هکتار در حال حاضر به صورت آبی و دیم کشت می شود و کل سطح زیر کشت سالیانه آبی حدود ۲۵/۵ میلیون هکتار و کل اراضی که زیر کشت آبی و دیم می رود بصورت سالیانه و دائمی ۱۴ میلیون هکتار و بقیه آیش می باشد (۱۲ میلیون هکتار زیر کشت محصولات سالانه و ۲ میلیون زیر کشت محصولات دائمی است). سطح کشت دیم در ایران بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون هکتار برآورد شده که سالیانه حدود نصف آن کشت و بقیه به مدت یک تا سه سال آیش گذاشته می شود. تولیدات کشاورزی ما بسیار کمتر از احتیاجات ماست و برای تولید بیشتر آب کنترل شده کافی نداریم البته باید با بالابردن دانش کشاورزی و اعمال مدیریت صحیح افزایش تولید در واحد سطح داشته باشیم (رستگار ، ۱۳۷۸).

۱-۳-۱گیاه جو و اهمیت آن

نام علمی جو Hordeum vulgare l. – انگلیسی Barley . سطح زیر کشت جو در دنیا در سال ۱۹۷۲ معادل ۸۵ میلیون هکتار بوده که به علت افزایش مصرف در صنعت و دامداری بویژه در کشورهای اروپایی افزایش یافته است. تولید متوسط جو از هر هکتار، طی سالهای ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۰ در دنیا، برابر ۷/۱ تن و در کشورهای اروپایی تولید متوسط آن ۷/۲ تن بوده است. در حال حاضر کشورهای ایرلند و دانمارک با ۴ تن و کشور فرانسه و انگلستان با حد متوسط ۵ تن در هکتار بیشترین رقم تولید از هر هکتار را دارا می باشند. زراعت جو در اکثر کشورهای تولید کننده آن سابقه بسیار طولانی دارد و از زمانهای خیلی گذشته دانه آن علاوه بر آن که در تغذیه انسان مورد مصرف داشته، در قنادیها نیز از آن استفاده می شده و از مالت آن نیز در صنعت و داروسازی استفاده به عمل می آمده و در کارخانجات نشاسته سازی نیز استفاده می شده است. در حال حاضر در اغلب کشورها از آن نوشابه بدست آورده و نیز در پرورش حیوانات بویژه در تغذیه گاوهای شیری و گوساله های پرواری و حتی پرندگان نیز به مقدار زیاد به کار می رود. این گیاه دارای مقادیر زیادی ویتامین بخصوص از نوع , بوده که علاوه بر آن از نظر مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر، مس، سدیم، منگنز، منیزیم و کبالت غنی می باشد. کاه آن نیز در غذای حیوانات و تهیه بستر آنها بکار رفته و حتی علوفه سبز آن نیز غذای مناسبی برای دام ها می باشد. از ساقه آن نیز در کاغذ سازی استفاده می شود. سطح زیر کشت جو ایران در سال زراعی۷۳-۷۴ در کشت آبی و دیم معادل ۱۷۵۱۵۷۴ هکتار بوده که ۱۰۸۵۷۷۵ هکتار دیم و ۶۶۵۷۹۹ هکتار آبی بوده، که سهم استان لرستان در مجموع ۱۳۴۶۹۰ هکتار شامل ۱۲۴۰۴۴هکتار کشت دیم و ۱۰۶۲۶ هکتار کشت آبی می باشد. میزان تولید جو در کشور در همان سال زراعی۲۹۵۲۲۶۵ تن بوده که از این مقدار در استان لرستان ۲۱۴۷۰۰۲ تن شامل ۱۸۹۹۷۲ تن کشت دیم و ۲۴۰۳۰تن کشت آبی جو تولید شده است (ناصر خدابنده ، ۱۳۸۲). جو در مقایسه با گندم مقاومت بیشتری به خشکی و بیماریها دارد و شرایط نا مساعد، عملکرد آن بیشتر از گندم است. چون قیمت آن در بازار از گندم کمتر است، به همین دلیل اغلب در مناطقی که از نظر بارندگی و نوع خاک برای گندم مناسب نیست، جو کشت می کنند. حداقل بارندگی مورد نیاز جو ۲۰۰-۲۵۰ میلیمتر است. دانه جو برای جوانه زدن به رطوبت کمتری نسبت به دانه گندم دارد و در مواردی که بذر در شرایط نا مساعد خشک شده و رطوبت مجددا تامین شده باشد، رشد خود را زودتر از سر می گیرد (کوچکی ، ۱۳۸۳).

جو از قدیمی‌ترین گیاهانی است که در ایران مورد کشت و تولید بوده است. به نظر می‌رسد که جو در منطقه‌ای شامل کوههای زاگرس در ایران به طرف آناتولی، فلسطین و آفریقا منشأ یافته باشد. اهمیت اصلی جو در ایران به علت نقش آن در تغذیه دام می‌باشد. بر این اساس جو در مرتبه دوم بعد از گندم ( از نظر سطح زیر کشت و تولید) در بین محصولات کشاورزی کشور قرار دارد (خواجه پور ، ۱۳۸۴).

جو یکی از مهمترین غلات در سطح جهان است و به علت مقاومتش در مقابل ناسازگاری‌های محیطی و نیز به دلیل نیاز رطوبت و تطابق با محیط کشت در بسیاری از نقاط جهان کشت می‌شود (بهنیا ، ۱۳۷۳).

امروزه حدود ۹۱ میلیون هکتار از اراضی مناطق معتدل جهان به صورت بهار و پاییزه به کشت این محصول اختصاص دارد. اگرچه خواستگاه اصلی این گیاه دقیقاً مشخص نیست ولی بسیاری آن را بومی ناحیه‌ای در آسیا بین ترکیه و ایران می‌دانند (بهروزین ، ۱۳۸۰).

در ایران جو در سطحی معادل ۵/۱ میلیون هکتار در شرایط آبی و دیم کشت می‌شود. از این مقدار ۶۰ درصد به اراضی دیم اختصاص دارد و میزان تولید آن در شرایط دیم مطابق گزارش وزارت کشاورزی ۹/۰ تن در هکتار (انصاری ملکی ۱۳۸۰).در بین غلات بهاره جو می‌تواند ماده خشک زیاد و درصد ماده خشک قابل هضم بالایی را در مناطق سازگار تولید کند و میزان بذر مصرفی برای کاشت به منظور تولید علوفه ۱۳۴ کیلوگرم در هکتار است (راشد محصل و همکاران ۱۳۷۶).

عمده کشورهای تولید کننده جو در جهان در جدول ۱-۱ شرح داده شده است و این آمار متعلق به سال ۲۰۰۵ می‌باشد (رستگار ۱۳۸۴).

در ایران بعد از گندم، جو از نظر سطح زیر کشت، در رتبه دوم قراردارد و علت آن هم نیاز آبی کم و مقاومت بسیار خوب در سرما و مقاومت در برابر شوری است. در سال ۲۰۰۷ بیش از ۵/۳ میلیون تن جو در ایران تولید شده بود. حجم ذخایر جوی ایران نیز بدون تغییر در حدود ۱۰۰ هزار تن باقی می‌ماند اما تولید جهانی جو از ۱۳۵ میلیون تن به ۱۴۷ میلیون تن افزایش یافت (روزنامه کارگزاران ۱۳۸۷).

۲-۳-۱- گیاه نخود و اهمیت آن